بررسی و ارزیابی کتاب «نام های سیاست»

گزینش و ویرایش

مراد فرهادپور، بارانه عمادیان، آرش ویسی

ویراستار

محسن کاس­ نژاد

ناشر

بیدگل

تعداد صفحه

446

قطع

رقعی

نوع جلد

شومیز

سال نشر(چاپ دوم)

1392

namدر این کتاب، که به چهار بخش «آغازهای مفهومی»، «پیچ و خم­ ها»، «مواجهات» و «میان ­برها» تقسیم شده است، مقالات و نوشتارهای 14 متفکر معاصر عرصۀ فلسفه، سیاست، تاریخ، هنر، ادبیات و جامعه ­شناسی با گرایش های فکری مختلف آورده شده است. همچنین یک مصاحبه نیز در این مجلد گنجانده شده است.

آنچه که در این مجموعه نوشتارها مشهود است، پی­ ریزی بذرهای تئوریک نوعی جریان چپ رادیکال پسامارکسیستی است؛ سنتی که هیچ ­گاه در ذیل هژمونی جریان چپ مارکسیسم عمدتاً روسی مجال بروز نیافته است. این قبیل کتاب­ها مجالی است برای نفس کشیدن ایده­ های رادیکال آن هم در فضایی که کنش رادیکال به قهقرا رفته است. در واقع امروزه باید به متغیرهای جدید در حوزه سیاست بیشتر توجه کرد. ما اینک با موضوعات و مفاهیم نوینی همچون بیگانگی، گسست ها و شکاف های فزاینده، انواع خشونت ها، رانده شدگی ها، مقاومت های جدید، و … مواجهیم که می بایست مورد بحث و تحلیل قرار گیرند. امر سیاسی امروز با بحث فرهنگ به شدت در هم آمیخته اند و مفاهیم جدیدی از دل این در هم ­تنیدگی سر برآورده که مستلزم بررسی دقیق تر و ظریف تر است.

به این ترتیب، می­توان گفت پروژه «نام­ های سیاست» اشاره­ای است به نام­ هایی که در عرصه بازنمایی از آنها نمی ­توان یاد کرد و تلاشی است برای زنده نگاه داشتن امید به تداوم مبارزاتی که در عمل نافرجام، ناکام یا در بهترین حالت ناقص مانده­ اند.

در این مجموعه با آن سیاستی سر و کار داریم که با رخداد تغییر رادیکال و تفکر رهایی ­بخش عجین است و بیشتر به واسطه نام ها شناخته می­شود تا تعاریف و مقولات آکادمیک: نام هایی چون مارکس، باکونین، لوکزامبورگ، کمون پاریس و یا اکتبر.

  • تحلیل ابعاد شکلی اثر

قطع کتاب با توجه به مباحث مخاطب ­شناسی و ایجاد حس صمیمت بیشتر با مخاطب مناسب طراحی شده است. همچنین طرح جلد کتاب که اثری هنری است تحت عنوان رکن چهارم دموکراسی از نقاش سوسیالیست نئوامپرسیونیسم ایتالیایی جوزپه پلیتزا دا ولپدو، با محتوای کتاب سازگاری بسیاری دارد به طوری که هر فرد آشنا به هنر با دیدن این طرج جلد به راحتی می تواند به محتوای آن پی برد. نقاشی رکن چهارم یا طبقه چهارم (1902) که از آن به عنوان یکی از نمادهای قرن بیستم یاد می شود، کارگران اعتصابی را نشان می دهد که دوشادوش یک دیگر به سوی نور در حرکتند، در حالی که دو مرد با زنی که کودکی را بغل گرفته است پیشاپیش دیگران گام برمی دارند. ترکیب بندی نقاشی که تعادلی کامل برقرار کرده است میان چیدمان اشکال درون قاب و لرزش نورها، تصویری است ایده ­آل از جنبشی توده ­ای در آستانۀ قرن بیستم است.

  • بیان کاستی های شکلی

طرح جلد کتاب از فونت بسیار نامناسبی برخوردار است که موجب شده حروف در­هم­ تنیده شود و آشفتگی بصری برای مخاطب به همراه داشته باشد. ضمن اینکه نوع و سایز فونت به کار گرفته شده در عطف کتاب نیز برای تمایز  میان نام کتاب و پدیدآورندگان نامناسب است.

از آنجا که این کتاب حاوی مفاهیم فلسفی و رویدادهای مهم اجتماعی و سیاسی است بهتر بود در نمایه کتاب این مفاهیم و رویدادها نیز گنجانده می­شد. برای مثال واژگانی نظری گلاسنوست، گولاگ، استالینیسم، اعلامیه حقوق بشر و… .

مسئله دیگر نوع غلظت رنگ فونت با نوع و جنس ورق این کتاب است که موجب شده درهم ­رفتگی سطور پشت و روی هر برگه شود و چشم مخاطب را آزار دهد.

وجود یک مقدمه و حتی یک موخره که علت حضور این نام‌ها و ساختار کتاب را توضیح دهد ضروری به‌نظر می‌رسد. دسته‌بندی‌های این مجلد چندان مشخص‌ نیست و فصل‌بندی‌ها بسیار استعاری‌ است. بهتر بود برای ایضاح مباحث مطرح شده، پیش گفتاری موجز از ساختار کتاب ارایه می‌شد. مشخص نیست بر چه اساسی این نام‌ها در این فصول جای گرفته ­اند؟ مقصود ویراستاران مجموعه از عناوین فصول چیست؟ شاید مقدمه یا پیشگفتاری می‌توانست به این پرسش‌ها پاسخ دهد و مخاطب را دچار تفسیرها و توهمات و گاه پیشداوری‌ها نکند.

  • تحلیل ابعاد محتوایی اثر

ترجمه این نوع مقالات در واقع به منظور طرح دوباره فلسفه انتقادی است و آن را در پیوند با تجربه چپ، نقد سرمایه‌داری و سیاست مردمی رادیکال پیوند می­زند. اما خواسته یا ناخواسته باید اذعان کرد که چرخش سیاسی وضعیت امروز، نیازمند درک جدیدی از کنش نظری است؛ کنش – تفکری که بناست در برابر برخوردهای ارتجاعی تفکر، نسبی‌گرایی نهیلیستی، تکثرگرایی نئولیبرالیستی، فروکاستن سیاست به مدیریت و اعتدال و میانمایگی، ایستادگی و مقاومت کند. درواقع، در شرایط کنونی، تفکر و عمل سیاسی مستلزم صراحت نظری بیشتر است و نظریه‌پردازی نیز نیازمند تامل و خودآگاهی سیاسی بیشتر. نوشتارهای این مجموعه در حقیقت تقابل با بیش از سه‌دهه هژمونی نئولیبرالیسم است. ردپای این هژمونی را به‌لحاظ فلسفی می‌توان در گسترش پست‌مدرنیسم، نسبی‌گرایی فرهنگی، غلبه سنت آنگلوساکسون انگلیسی-آمریکایی، علم‌گرایی ناب و تکنولوژی‌گرایی جست.

به این ترتیب می‌توان مساله اصلی «نام‌های سیاست» را طرح دیگر گفتارهای چپ معاصر و دوری از دگماتیسمی دانست که تنها یک خط مشخص را دنبال می‌کند؛ تن‌ندادن به نسبی‌گرایی از یک‌سو و تن‌زدن از دگماتیسم از سوی دیگر.

برخاستن تئوری و فلسفه و پیوند آن با سیاست در تقابل با ایدئولوژی «پایان» ایده اصلی «نام‌های سیاست» به‌نظر می‌رسد. هرچند معنای امروزی واژه سیاست برای فهم عرفی همزمان واضح و غامض است و البته ماهیت آن نیز بسیار مشکوک. اما امروز پاسخ‌ به معنای سیاست هم در ساحت‌های فردی و هم در عرصه فلسفه و علوم انسانی از اساسی‌ترین پرسش‌هاست.

طیف فکری بسیاری از اندیشمندان این مجموعه گسترده است و نمی توان یک نظام منسجم فکری را در این اثر دنبال نمود. همچنین اگر قرار بوده این مجموعه به پسامارکسیسم بپردازد، جای خالی برخی از متفکران رادیکال در این مجموعه به‌چشم می‌خورد.

بسیاری ار نظریه ­پردازان این مجموعه هنوز درگیر تضادهای کلاسیک میان سرمایه ­داری و مارکسیسم هستند و توجهی به ساخت های فرهنگی جدید در جوامع مختلف ندارند و لذا از نوعی جبرگرایی فرهنگی صحبت به میان می آورند که اینک استدلال چوبین است. نویسندگان این مجوعه اکثراً در دام نگاه تاریخی تک خطی افتاده اند که از هابز تا زیمل، معتقد بودن تاریخ مسیر حرکتی تک خطی دارد و می توان در پرداختن به مباحثی نظیر نوسازی و مدرن سازی نسخه واحدی را به تمامی جوامع تعیم داد و یا حداقل چندین راه مشابه برای تمامی جوامع وجود دارد.

همچنین اکثر مقالات این مجموعه یادآور فضای مانیفست کمونیست مارکس و انگلس است. با عبارتی ارزش­ مدار و گاه تلخ و با مضامینی سیاه و سفید. گویی مانیسفت کمونیست بار دیگر از دل قرن جدید با بیان و حالی مشابه بیرون زده و در پی ارائه پیشگویی ها و  اید های نوین برای بشر امروز است.

همچنین باید متذکر شد که ترجمه برخی مقالات با دقت صورت نگرفته است که موجب کندی در فرایند خواندن و گاه بی­ معنایی برخی جملات و عبارات شده است. با توجه به اینکه بسیاری از مباحث مطروحه در این مقالات نوین و جدیدالتاسیس می باشند می بایست دقت و ظرافت بیشتری برای ارائه معادل های درست و البته روان به کار گرفته می شد.

بسیاری از مباحث مطرح شده غامض، پیچیده و متضمن مطالعه دیگر آثار نویسندگان است. این کتاب در عرصه سیاست ایران با دشواری­ های مفهومی روبرو خواهد بود.